Lwów, wiosna 1910 roku… Dwudziestojednoletni elew Andrzej Małkowski, członek niedawno powstałej organizacji niepodległościowej o nazwie Armia Polska, spóźnia się po raz drugi na ćwiczenia. Jego przełożony, próbujący wpoić swoim podwładnym karność, odpowiedzialność i punktualność, nakłada na niego poprzez Sąd Wojskowy (instancja karna w stowarzyszeniu Zarzewie, będącego założycielem Armii Polskiej) karę dwudziestoczterogodzinnego aresztu domowego, z dodatkowym zadaniem przetłumaczenia angielskiej książki nieznanego jeszcze w Polsce gen. Roberta Baden-Powella pt. „Scouting for boys”.
Początkowo niechętny, leżąc w domu, Andrzej Małkowski czytając, mimo wszystko w języku dla niego obcym, wciągnął się w książkę, w której autor opisywał nowatorską i autorską metodę wychowania chłopców na dzielnych, prawych mężczyzn z kręgosłupem moralnym. Autor książki, wysoko postawiony i zasłużony dla armii brytyjskiej oficer, opisywał metody, jakie stosował kilka lat wcześniej podczas szkoleń zwiadowców przy obronie miasta Mafeking (1899, RPA) oraz, po rozwinięciu, podczas eksperymentalnego obozu dla młodych chłopców na wyspie Brownsea (1907 r.). Generał Baden-Powell zabrał na tygodniowy obóz ponad 20 uczestników z różnych warstw społecznych – jedenastu pochodziło ze szkół Eton i Harrow, dziesięciu z „Brygad chłopców”, pojechał także jego dziewięcioletni siostrzeniec. Obóz był usytuowany głęboko w lesie, zaś uczestnicy mieszkali w zbudowanych przez siebie namiotach.
Chłopcy podzieleni byli na cztery patrole (Wilki, Kruki, Byki, Kuliki). Nie mieli jeszcze mundurów, ale nosili jednakowe stroje w kolorze khaki, z lilijką fleur-de-lis na piersi. Każdy patrol miał dodatkowo na ramieniu węzeł w konkretnym kolorze (zielony dla Byków, niebieski dla Wilków, żółty dla Kulików, czerwony dla Kruków) – tak, aby każdy członek obozu wiedział, kto jest w jego patrolu. Patrolowy miał dodatkowo laskę z proporczykiem przedstawiającym zwierzę, od którego nazwę brał każdy z patroli. Każdy dzień tego obozu poświęcony był jednemu tematowi: pierwszy to przygotowanie obozu, drugi – obozowanie, trzeci – obserwacja, czwarty – pionierka, piąty – rycerskość, szósty – pierwsza pomoc, siódmy – patriotyzm, zaś ósmy dzień poświęcony był podsumowaniu całego obozu. Uczestnicy byli nim zachwyceni – wreszcie mogli w sposób bezpieczny (z punktu widzenia dorosłych) przeżywać przygody na łonie natury, mając dużą swobodę i samodzielność.
Obóz ten był iskrą, która rozpaliła nowy sposób wychowania młodzieży w Wielkiej Brytanii – w ciągu trzech lat (1907-1910) ruch skautowy objął ponad milion chłopców angielskich, a książka, którą Andrzej Małkowski trzymał w ręku, rozeszła się w liczbie ponad 200 tys. egzemplarzy.
Po przeczytaniu tej książki Małkowski tak zachwycił się jej treścią, że zaczął idee skautingu propagować w Towarzystwie Gimnastycznym „Sokół”, do którego również należał. Nowa filozofia wychowania młodzieży była tak pozytywna w swojej wymowie, że zachęcono Małkowskiego do założenia pierwszych Oddziałów Ćwiczebnych, przeznaczonych dla młodzieży gimnazjalnej, a prowadzonych nową metodą. Rozkaz przekształcające Oddziały Ćwiczebne w Drużyny Skautowe – dwie męskie i jedną żeńską – podległe TG „Sokół” został wydany 22 maja 1911 roku.
Małkowski, zgodnie z poleceniem Sądu Wojskowego, przetłumaczył książkę generała Baden-Powella. Nadał jej tytuł „Scouting jako system wychowania młodzieży”. Nie poprzestał jednak na samej twórczości pisarskiej – zorganizował kurs skautowy, dla przyszłych instruktorów, trwający od 20 marca do 21 maja 1911 roku. Podczas tego kursu omawiał kolejne rozdziały swojego tłumaczenia. W połowie kursu, od kwietnia, jego tłumaczenie zaczęło się ukazywać w kolejnych arkuszach. Ostatnia część wyszła w lipcu 1911 roku.
Pierwszy polski podręcznik skautowy na 168 stronach zawierał całą wiedzę wyczytaną u Roberta Baden-Powella wraz z krótką historią ruchu skautowego. Omawiał więc takie działania jak: spostrzegawczość, poznanie przyrody, obozowanie, terenoznawstwo, żeglarstwo, ratownictwo, zdrowie i higienę, prawo i zasady skautowe, rycerskość i patriotyzm. Jak każdy podręcznik, zawierał teorię (odpowiadającą na pytanie, po co należy ćwiczyć dane działanie i jakie korzyści może przynieść), ilustracje objaśniające oraz zestawy różnych propozycji ćwiczeń, zadań i gier, które tę teorię przekształcały w praktykę. W ten sposób drużynowy pomagał nabywać młodym polskim chłopcom wszechstronną wiedzę potrzebną im w trudnym okresie walki o niepodległość Polski.
Agnieszka Fietkiewicz-Zapalska
Bibliografia:
Małkowski A., Scouting jako system wychowania młodzieży, Lwów 1911
Kamiński A., Andrzej Małkowski, Warszawa 1983
