Roman Sadowski (rocznik 1914) ukończył Gimnazjum im. Jakuba Jasińskiego, zdając w 1935 r. egzamin maturalny. Po służbie wojskowej rozpoczął studia polonistyczne na Uniwersytecie Warszawskim, których – ze względu na złą sytuacje materialną – nie ukończył. Ogłaszał wiersze i artykuły w prasie. Był długoletnim współpracownikiem tygodnika „Na szerokim świecie”. Gdy wybuchła wojna, brał udział w Kampanii Wrześniowej, uczestniczył w obronie Warszawy. Był żołnierzem Związku Walki Młodych i Armii Krajowej. Walczył w Powstaniu Warszawskim.

Julia Brystigerowa wkracza do akcji

30 stycznia 1945 r. Sadowski podjął pracę w Polskim Radiu na stanowisku kierownika redakcji poezji w Dziale Literacko-Teatralnym. Kilka miesięcy później, 11 lat po debiucie prasowym, wydał tomik poetycki pt. Życie – naprzeciw. Była to jedna z pierwszych książek wydrukowanych w oswobodzonej od niemieckiego okupanta Warszawie. Na okładce umieścił cytat z przemówienia Stanisława Mikołajczyka: Bohaterowie Warszawy umieli walczyć, Bohaterowie Warszawy będą umieli żyć dla Polski. Sadowski jednoznacznie opowiedział się po stronie przeciwników narzuconego Polsce porządku jałtańskiego. Miał głęboką nadzieje, że przeciwwagą dla rosnącej w siłę PPR może być ruch katolicko-narodowy, oparty na zasadach chrześcijańskiej nauki społecznej Kościoła. W 1946 r. podjął współpracę z grupą poetów katolickich skupionych w organizacji „Próg”. Jej nieformalnym przywódcą był ostatni Delegat Rządu na Kraj, poeta, filozof i działacz harcerski Jerzy Braun, autor popularnej pieśni skautowskiej Płonie ognisko w lesie. Członkowie „Progu” postulowali konieczność całkowitego przeniknięcia życia społecznego ewangelicznymi ideami etycznymi. Początkowo drukowali na łamach „Odnowy”, pisma Stronnictwa Pracy, a po jego likwidacji związali się z katolickim „Tygodnikiem Warszawskim” redagowanym przez szambelana papieskiego, ks. Zygmunta Kaczyńskiego.

W pierwszej połowie 1947 r. Sadowski ogłosił drugi zbiór poetycki pt. Na krawędzi. Wydanie tomiku wsparł finansowo prymas Polski, kardynał August Hlond. W okresie narastającego terroru stalinowskiego tak bliskie związki z hierarchią kościelną były niezwykle ryzykowne. Choć Sadowski wykazywał się dużą odwagą cywilną, coraz częściej zmuszany był do kompromisów. Obawiając się utraty pracy w Polskim Radiu, która była ukoronowaniem jego młodzieńczych marzeń, postanowił wstąpić w szeregi PPS. Krok ten najprawdopodobniej uratował go przed długoletnim więzieniem. Wkrótce „Tygodnik Warszawski”, z którym współpracował, został zlikwidowany, a działający w jego orbicie dziennikarze i poeci – uwięzieni. Stała za tym wszystkim Julia Brystigerowa – dyrektor departamentu V Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, która ze względu na stosowanie bestialskich metod w śledztwie zyskała złowrogi przydomek „Krwawa Luna”. W instrukcji dla swoich podwładnych pisała: Należy wytworzyć taki system nacisków i terroru, aby przedstawiciele inteligencji nie ważyli się być czynni politycznie.

W pokazowym procesie zapadły drakońskie wyroki. Ks. Zygmunt Kaczyński, pomimo protestów Stolicy Apostolskiej, skazany został na dziesięć lat więzienia pod zarzutem próby zmiany przemocą ustroju państwa. Zmarł w areszcie w czasie odbywania wyroku. Jerzy Braun skazany został na dożywocie. W wiezieniu był torturowany – wybito mu wszystkie zęby i lewe oko. Wiesław Chrzanowski, późniejszy marszałek sejmu III RP, skazany został na osiem lat więzienia. Wszystkie te osoby w okresie „odwilży” zostały zrehabilitowane. Sadowski cudem uniknął represji. Obawiając się o swoje życie, zaprzestał jakiejkolwiek działalności politycznej. W 1948 r., w przeddzień tych dramatycznych wydarzeń, wydał swoją ostatnią książkę, którą w całości poświęcił tematyce sportowej.

Rzut oszczepem na olimpijskim konkursie

Tomik pt. Rzut oszczepem napisał Sadowski z myślą o konkursie ogłoszonym przez PKOl z okazji zbliżających się IO w Londynie. Praca nad zbiorem zajęła mu zaledwie 21 dni. Rozpoczął ją 16 stycznia, by ostatnią zmianę w rękopisie wprowadzić 5 lutego. Dzięki poparciu ks. Prymasa książkę złożono i wydrukowano w Salezjańskiej Szkole Graficznej w Warszawie, przy ul. ks. Siemca 6 (obecnie ul. Wiślana), w nakładzie 1200 egz., na papierze ilustracyjnym. Tomik opracował graficznie towarzysz broni Sadowskiego z powstańczych walk na Starym Mieście, Andrzej Rudziński, późniejszy profesor ASP w Warszawie. Tom składał się z 17 utworów podzielonych na trzy części. Pierwszą otwierała Inwokacja, a po niej następowały wiersze: Przed defiladą, Defilada i Przysięga. Część drugą zaczynał wiersz Początek igrzysk. Kolejne utwory to poetycki opis ośmiu konkurencji sportowych: Rzut oszczepem, Skok wzwyż, Rzut dyskiem, 60 m, 100 m, Skok z trampoliny, Wyścig kolarski i 1500 m. Część trzecia składała się z wierszy: Kusociński, Maraton, Atleci i Zamknięcie. Wszystkie utwory bez wyjątku napisane były strofą dziewięciozgłoskową, co sugerowało zauroczenie poety metryką Kwiatów Polskich. Julian Tuwim był dla Sadowskiego twórcą wyjątkowo ważnym. Jego dyskretny wpływ odnaleźć można, zarówno w dorobku poetyckim, jak i estradowym autora Rzutu oszczepem. Szczególne wrażenie na odbiorcach czynił tytułowy wiersz zbioru, w którym odcisnęły się ślady traumatycznych przeżyć wojennych poety.

Start Sadowskiego w konkursie olimpijskim nie był przypadkowy. Jak zapewniał przyjaciel poety: „Sadowski, skakał, rzucał i pół życia spędził na boiskach i trybunach”. Wiadomo również, że z powodzeniem grał w piłkę nożną i koszykówkę.

PKOl był w owym czasie organizacją, na którą nie mieli jeszcze wpływu aktywiści partyjni. Jej prezes Alfred Loth był przedwojennym działaczem sportowym związanym niegdyś z obozem sanacyjnym. Tylko niezależnością polityczną Komitetu można tłumaczyć fakt, że Sadowski, wokół którego zaciskała się już pętla podejrzeń o niechęć do władz, mógł bez przeszkód wystartować w konkursie literackim i zająć w nim zaszczytne, drugie miejsce. Zwycięzcą ogłoszony został Jarosław Iwaszkiewicz za tomik „Ody olimpijskie”, który uzyskał w ten sposób prawo reprezentowania Polski na olimpijskim konkursie sztuki w Londynie. Zbiór Iwaszkiewicza otrzymał na Igrzyskach wyróżnienie.

Publikacja Sadowskiego była książką przemilczaną. Recenzenci najwyraźniej obawiali się napisania pochlebnej opinii na temat twórczości osoby będącej na celowniku władzy. Zmowę milczenia przełamał dopiero w styczniu 1949 r. publicysta krakowskiego „Przekroju” Leopold Tyrmand, który zachwycony poezją Sadowskiego pisał:

Wiersze są ślicznie i prawdziwe, gdyż po dojrzałym zgłębieniu owej dziedziny życia, zwanej sportem, napisał je człowiek, który w sporcie tkwił. Osiągnięcie artystyczne Sadowskiego polega na tym, że nie napisał o sporcie, lecz przetransponował sport na poezję, a więc odkrył przed czytelnikiem cały bezmiar piękna, zawierający się w wysiłku fizycznym i prawach gry. W poezji polskiej nie dokonał tego nikt przed nim, nawet Wierzyński.

Rok później władze partyjne usunęły Tyrmanda z redakcji „Przekroju” za napisaniu artykułu o turnieju bokserskim, w którym ośmielił się wytykać stronniczość radzieckich sędziów.

Zamiast zakończenia

Roman Sadowski całe życie zawodowe złączył z Polskim Radiem. Był współtwórcą wielu popularnych audycji cyklicznych, takich jak Przy sobocie po robocie, Zgaduj zgadula. Napisał teksty do kilkudziesięciu piosenek. Kilka z nich zyskało miano przeboju: Złoty pierścionek (wyk. Rena Rolska), Zawsze czeka ktoś (wyk. Anna Jantar), Gdzieś gdzie nie wiem (wyk. Anna German). W okresie realizmu socjalistycznego był autorem popularnej pieśni masowej o przodowniczce pracy pannie Jadzi, która uprawiała sport pt. Ojra ech (wyk. Mieczysław Fogg i chór Czejanda). Największą popularność przyniosła mu audycja Podwieczorek przy mikrofonie, emitowana co dwa tygodnie w pierwszym programie Polskiego Radia. Jej premiera miała miejsce w 1958 r. Na antenie utrzymywała się przeszło 40 lat. Realizował ją wspólnie z Jerzym Baranowskim. U boku Sadowskiego zyskali popularność jako satyrycy artyści tej miary, co Jacek Fedorowicz, Jonasz Kofta, Jerzy Ofierski (niezapomniany sołtys Kierdziołek), Jan Pietrzak, Tadeusz Ross, Zenon Wiktorczyk czy Marian Załucki. W 1968 r., po dwudziestu latach od opublikowania Rzutu oszczepem, Sadowski powrócił do tematyki sportowej. Jego utwór Litania do ziemi ojczystej otrzymał wyróżnienie na krajowym Konkursie Olimpijskim. W 1971 r. w kolejnej edycji tego konkursu zdobył pierwszą nagrodę za poemat Aleksikakos. Utwory te niestety nie ukazały się w formie osobnej publikacji książkowej.

Roman Sadowski zmarł w wieku 65 lat 2 listopada 1979 r. w Warszawie. Pochowany został na Cmentarzu Bródnowskim (kw. XVIII F rząd 6). Jego tomik pt. Rzut oszczepem znajduje się w zbiorach Biblioteki MSiT.

Piotr Banasiak